تعریف استاندارد
آنچه طبق قرارداد، سنت، یا قوانین نمونه‌ای برای سرمشق به کار می‌رود و اجرای آن قبول عام یابد.[۱] وضع قوانین و مقرارت برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد می‌گویند. استانداردها دارای چهار محورهای، کاملاً مجزاء، یعنی «ماهیت محصولات»، «امور مدیریتی»، «ارزیابی‌وانطباق‌ها» و «مسئولیت‌های اجتماعی» می‌باشند.[۲] همچنین داشتن نظم و معیار و تعیین حد و اندازه و مهم تر از آن رعایت حدود و اندازه‌ها برای حفظ کیفیت زندگی اجتماعی و حتی زندگی شخصی بسیار ضروری و مفید است. در امور اجتماعی و اقتصادی و بویژه امور صنعتی به این حد و اندازه‌ها استاندارد(*) می‌گویند. پایه مان معادل واژه استاندارد به معنای آنچه باید در کارها و امور بعنوان پایه و اساس قرار بگیرد و بماند. این واژه به فرهنگستان زبان ایران پیشنهاد شده است.
سطوح استاندارد
استانداردها بر حسب گستردگی دامنه تحت پوشش، دارای پنج سطح کارخانه‌ای، شرکتی (جامعه‌ای)، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی هستند. استاندارد کارخانه‌ای توسط یک کارخانه برای استفاده در همان واحد تدوین می‌شود. البته گاهی کارخانجات، شرکتها یا تشکیلاتی که در یک زمینه خاص فعالیت می‌کنند، از طریق ایجاد یک جامعه یا انجمن، استانداردهای خاص خود را تدوین می‌کنند مانند انجمن جوشکاری آمریکا (AWS)
استاندارد ملی توسط مؤسسه استاندارد در یک کشوربا توجه به تمام شرایط خاص همان کشورمانند اقتصادی، اجتماعی، علمی وفنی تهیه می‌شود.
استانداردهای منطقه‌ای توسط کشورهای عضو یک پیمان منطقه‌ای خاص تهیه می‌شود مانند کمیته استاندارد اروپایی.
استاندارد بین‌المللی توسط سازمانهای مربوطه به منظور قابلیت استفاده بین‌المللی تهیه می‌شوند. مانند استانداردهای تهیه شده توسط سازمان بین‌المللی استاندارد، کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC)
سازمان ملی استاندارد ایران
سازمان ملی استاندارد کشور ایران تدوین‌کننده قوانین و قواعد مرتبط با استاندارد و اجراکننده و نظارت‌کننده بر آنها می‌باشد. سازمان استاندارد ایران دارای ساختار دولتی بصورت زیر مجموعه نهاد ریاست جمهوری است و ریاست فعلی سازمان را نیره پیروزبخت بر عهده دارد.[۲]
اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران
در سال ۱۳۰۴ شمسی اولین حرکت مدون در ارتباط با استاندارد و استاندارد نویسی در ایران با تصویب قانون اوزان و مقیاسها آغاز گردید. در سال ۱۳۳۲ بصورت یک اداره آزمایشگاهی زیر نظر اداره بازرگانی تأسیس گردید که در زمینه کنترل کالاهای وارداتی، صادراتی و تولیدات داخل کشور فعالیت نماید. در سال ۱۳۳۹ قانون ” اجازه تاُسیس موسسه‌استاندارد ایران ” در شش ماده به تصویب مجلس وقت رسید. در این سال ایران رسماً به عضویت سازمان بین‌المللی استاندارد پذیرفته شد.
در سال ۱۳۴۹ قانون مواد الحاقی به قانون موسسه‌استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران شامل هفده ماده و دو تبصره به تصویب مجلسین وقت رسید. در سالهای ۱۳۵۳تا ۱۳۷۱تنها مورد بااهمیت انتقال موسسه‌استاندارد از وزارت اقتصاد و دارایی به وزارت صنایع و معادن می‌باشد. در سال ۱۳۷۱ قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه‌استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران شامل ۳۰ ماده و ۲۲ تبصره ازتصویب مجلس شورای اسلامی‌گذشت که جایگزین کلیه قوانین و مقررات قبلی مؤسسه شد و در حال حاضر نیز قانون اصلی این سازمان می‌باشد. مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تنها سازمانی در ایران است که بر طبق قانون می‌تواند استاندارد رسمی فراورده‌ها را تعیین و تدوین و اجرای آنها را با کسب موافقت شورای عالی استاندارد اجباری اعلام نماید.
میدان استاندارد (آبشناسان-سردار جنگل)، تهران
وظایف مؤسسه
- تدوین و نشر استانداردهای ملی (رسمی) به عنوان تنها مرجع رسمی این وظیفه در کشور
- انجام تحقیقات به منظور تدوین استاندارد، بالا بردن کیفیت کالاهای تولید داخلی، کمک به بهبود روشهای تولید و کارایی صنایع
ترویج استانداردهای ملی
- نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری
- کنترل کیفی کالاهای صادراتی مشمول استاندارد اجباری و جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب به منظور فراهم نمودن امکانات رقابت با *کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین‌المللی
کنترل کیفیت کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری به منظور *حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب
- مشارکت در تدوین استانداردهای بین‌المللی به عنوان سیستم رسمی اوزان و ب(SI) ترویج سیستم بین‌المللی یکاهامقیاس‌ها در کشور و کالیبره کردن وسایل سنجش
- آزمایش و تطبیق نمونه کالا با استانداردهای مربوط، اعلام مشخصات و اظهارنظر مقایسه‌ای و صدور گواهینامه‌های لازم
- آموزش مستمر مسوولین کنترل کیفیت واحدهای تولیدی
مرجعیت قانونی
- تعیین، تدوین و انتشاراستانداردهای ملی (رسمی) به استثنای مواد دارویی
- تعیین ویژگی کالاها و مقایسه آن با استانداردهای مربوط به استثنای مواد دارویی
- اجرای سیستم بین‌المللی یکاها و کالیبره کردن وسایل سنجش
- انگ گذاری و تعیین عیار فلزات گرانبها
- مرجعیت صنعت جوش
- اعطای جایزه ملی کیفیت ایران
- تاًیید صلاحیت شرکتها و موسسات بازرسی کننده داخلی و خارجی (سورویانس)، آزمایشگاه‌ها، کارشناسان استاندارد و گواهی دهندگان نظامهای سیستمهای مدیریت کیفیت و مدیریت زیست محیطی
توضیح: آزمایشگاه‌های مؤسسه در سطح کشور به‌عنوان آزمایشگاه‌های مرجع شناخته شده‌است. لازم است ذکر شود که مرجعیت قانونی به مفهوم این است که انجام آنها ازوظایف موسسه‌استاندارد می‌باشند که هر گونه فعالیت سایر سازمانها و شرکتها در این زمینه‌ها مشروط به موافقت موسسه‌استاندارد ودارا بودن مجوزفعالیت از طرف آن سازمان است.
موازی‌کاری بخشی از وزارت بهداشت با مؤسسه ملی استاندارد ایران
نظارت‌بر کلیهٔ کالاها، به‌جز «داروها» بر عهدهٔ مؤسسه ملی استاندارد ایران است، دراین‌بین از نظرات کارشناسان وزارت بهداشت نیز، کمک گرفته می‌شود.
ارکان مؤسسه
مطابق ماده هجده قانون مؤسسه، مؤسسه دارای دو رکن می‌باشد که شامل رئیس مؤسسه و شورای عالی استاندارد است. مطابق ماده ۲۱ قانون مؤسسه، رئیس مؤسسه به پیشنهاد وزیر صنایع و معادن و تصویب شورای عالی و حکم رئیس جمهور برای مدت سه سال انتخاب می‌شود. در ماده ۲۸ قانون مؤسسه آمده‌است که رئیس مؤسسه حکم معاون وزیرصنایع را خواهد داشت واز نظر حقوقی و استخدامی تابع مقررات مربوطه خواهد بود.